تاریخچه شهر هرات ( ایران کوچک )
هرات بالاخره به دست طالبان افتاد، جایی که برخی «ایران کوچک» نام گذاشته‌اند و حالا دست تندور‌های زبان نافهمی افتاده که حتی می‌توانند تمدن ما را خدشه‌دار کنند، در ساعات گذشته موجی از ناراحتی و حسرت همراه هرات دوستان ایرانی بوده،
افغانستان از دیرباز تحت حاکمیت ایران بود و شهر هرات نیز مرکز خراسان و فرهنگ و ادب ایران به شمار می‌رفت. چنانکه «چهار شهر معروف خراسان یعنی نیشابور، بلخ، مرو و هرات به عنوان چهار ربع خراسان شناخته شدند» هم چنانکه درزمان طاهریان به عنوان یکی از مراکز ضرب سکه بوده است و به دلیل موقعیت خاص خود به عنوان معبری جهت دسترسی رقبای انگلستان به هندوستان، خط قرمز انگلستان محسوب می‌شد.
هرات با تاریخ طولانی و درخشانش، همواره یکی از مراکز مهم سیاسی، تجارتی و فرهنگی منطقه بوده است. هرچند، حداقل از زمان اسکندر این شهر وجود داشته است، ولی دوران طلایی هرات زمانی است که سلسله تیموریان در قرون ۱۵ و ۱۶ میلادی در این شهر حکومت می‌کردند. به خصوص، در زمان سلطان حسین بایقرا و وزیر فاضل اش امیر علی شیر نوایی بود که هرات به یکی از اصلی‌ترین مراکز سیاست و علم و هنر در جهان اسلام بدل شد. پس از سقوط صفویان هرات مدتی در اشغال طایفه ابدالی بود و به دست نادر شاه افشار افتاد. پس از مرگ نادر افغان‌ها بر هرات مسلط شدند. در دوران معروف به بازی بزرگ ماموران انگلیسی در هرات فعال بودند و از جدایی هرات از حکومت ایران پشتیبانی می‌کردند.
محمدشاه قاجار کوشیده بود هرات را به ایران برگرداند، اما در سال ۱۲۵۴ هجری قمری زیر فشار انگلیس تسلیم شد و قول داد کشورش دیگر به هرات فکر نکند. اما پسرش ناصرالدین شاه دوباره به فکر هرات افتاد. انگلیس که نگران هندوستان بود، از این فکر و خیالات جدید راضی نبود. به روایت عباس امانت، صدراعظم نوری به انگلیسی‌ها گفت که ایران نگرانِ ناامنی مرز‌های شرقی است که حاصل بی‌ثباتی در رفتار قبایل ترکمن و افغان (پشتون) و ناامن شدن خراسان بود و برای همین در موضوع هرات به دولت‌های خارجی اجازۀ مداخله نمی‌دهد. در اثر این تاخت و تازها، هزاران نفر از رعایای ایرانی اسیر شده بودند. سفیر انگلیس، اما هشدار داد که اولیای دولت ایران «در جستجوی سرابی موهوم» خود را نفریبند و با «خیالات یکسره بیهوده» مزایای کلان دوستی با انگلیس را به مخاطره نیندازند.
از اینرو تمایلات خودمختاری برخی از امیران مناطق افغانستان سـبب شـد که دولت ایران در سال ۱۸۳۶ به هرات لشکر بکشد، و پس از چندماه محاصره، سرانجام در ۲۶ سپتامبر ۱۸۵۶ میلادی هرات توسط قوای ایرانی فتح شد. متعاقب فتح هرات، دولت انگلستان با قطع رابطه سیاسی خود، به دولت ایران اعلان جنگ داد و ۲ ماه بعد بندر بوشهر را تصرف نموده و آماده تصرف جزیره خراک و خوزستان گردید.
دولت ایران که به شدت از اقدامات نظامی انگلستان مرعوب شده بود و بی اطلاع از تحولات اروپا و آسـیای خـاوری و جنوبی، به سرعت با پیشنهاد میانجی گرایانه پادشاه وقت فرانسه- ناپلئون دوم- موافقت نمود و سرانجام در مارس ۱۸۵۷ میلادی با انعقاد معاهده پاریس با انگلستان، از حاکمیت خود بر هرات و بقیه ممالک افغانستان صـرفنظر کرد. هرات در معاهده پاریس از ایران جدا گردید. ولی با همه این‌ها هیچگاه استقلال آن از طرف ایران به رسمیت شناخته نشد. چرا که پس از معاهده پاریس سردار سلطان احمد خان حکومت هرات را در دست گرفت، و دوباره خطبه به نام شاه ایران خواند. اما پس از مرگ وی فتح هرات توسط دوست محمد خان بود؛ که هرات و افغانستان برای همیشه از تاریخ ایران جدا شده و مستقل اعلام شد.
هرات یگانه شهر افغانستان است که هم تاریخ بلندی دارد و هم آثار مکتوب زیادی درباره تاریخ این شهر در دسترس است. به خاطر موقعیت استثنایی اش به عنوان نقطه یی که خاورمیانه را به هند و آسیای میانه وصل می‌کند، سیاحان، مورخین و جغرافیه دانان زیادی از این شهر دیدن کرده اند و درباره آن نوشته اند. به خصوص تاریخ هرات از قرن ۱۸ میلادی که پای غربی‌ها به این شهر باز شد، به وجه خوبی مستند شده است.
از نگاه شکل شناسی (مورفولوژی) شهری، شهر قدیم هرات، مانند دیگر شهر‌های کلاسیک، بر مبنای سه محور اصلی شکل گرفته است: سیاست، مذهب و اقتصاد. نه تنها جغرافیای شهر، بلکه زندگی شهری نیز در محور این سه حوزه اصلی استوار بوده است. محور سیاسی شهر ارگ هرات است، که در گذشته دارالسلطنه این شهر بوده است و در قسمت شمال غربی شهر کهنه موقعیت دارد. محور مذهبی شهر، مسجد جامع بزرگ هرات است که در قسمت شرقی شهر موقعیت دارد؛ و محور اقتصادی شهر هرات، بازار چهارسوق است که تقریباً در مرکز شهر واقع است. در اطراف این سه محور اصلی، محلات مسکونی شهر ساخته شده اند که هر کدام توسط کوچه‌های تنگ و باریک به جاده‌های اصلی شهر راه دارند.
تاریخچه شهر هرات ( ایران کوچک )
